Tüm anne- babalar, çocuğunun bulunduğu ortamda düşünce ve duygularını kendinden emin bir şekilde ifade etmesini, kendisi ile ilgili konularda seçimler yapabilmesini, sınıfta tedirgin olmadan parmak kaldırıp öğretmene anlamadıklarını sorabilmesini ister.

Bütün bunların gerçekleşebilmesi, çocuğun özgüven gelişimiyle doğrudan ilgilidir.

Özgüven nedir?

Genel olarak bir çocuğun kendisine yönelik olumlu duygular geliştirmesi, kendisi ile barışık olması, duygu ve düşüncelerini özgürce ifade edebilmesi olarak tanımlayabileceğimiz “özgüven” kavramı; 2 boyutta ele alınabilir:

1. İç Güven(İç Özgüven):

Kendini seven, tanıyan, kendine açık hedefler koyabilen ve olumlu düşünen bireyler “iç güven” sahibi bireylerdir.

2. Dış Güven(Dış Özgüven):

İletişim becerileri yüksek, kendini iyi ifade edebilen, kendini ve duygularını ortaya koyabilen, denetleyebilen bireyler “dış güven” sahibi bireylerdir.

Dolayısıyla “iç güven” kavramı, kendimizden memnun ve kendimizle barışık olduğumuza dair inancımızı; “dış güven” kavramı ise dışarıya kendimizden emin olduğumuz seklinde verdiğimiz görüntü ve davranışları ifade eder.

Özgüven gelişimi neye bağlıdır?

İnsan gelişimine bakıldığında çocuğun doğumundan 1 yaşına kadar olan dönem, “temel güven” duygusunun oluştuğu dönemdir.

Bu dönemde insan yavrusu, ihtiyaçlarının karşılanması ve böylece yaşayabilmesi için tamamen bir başkasına bağlı ve bu anlamda bağımlıdır. Başkası anne- baba ya da bunların yerine geçen herhangi bir kişidir.

Bu dönemde bebeğin,

• Anne- baba ya da onların yerine geçen kişi / kişiler tarafından ihtiyaçlarının yeterli ve düzenli bir biçimde karşılanması,
• İhtiyaç duyduğu her an özellikle anne tarafından tutarlı, yeterli ve devamlı ilgi görmesi;

kendine karşı olumlu bir algı oluşturmasını sağlar. Bebek kendini bakılmaya değer bir varlık olarak görür.

Bebekte oluşan bu olumlu durum, zamanla ailesine ve insanlara güvenmesini, dünyayı tutarlı, güvenli ve emin bir yer olarak algılamasını sağlar.

Dolayısıyla özgüven gelişimi çocuklukta başlar. Dünyanın ve çevresindekilerin ne kadar güvenilir olduğuna bağlı olarak, çocukta temel güven duygusu gelişir. Çocuk büyüdükçe becerilerine, yeteneklerine, başarabildiklerine bakarak kendine ilişkin “güven” algısını şekillendirir. Bu anlamda algının olumlu yönde gelişebilmesi çocuğun öncelikle ailesinden, ardından yaşına bağlı olarak öğretmeninden, akranlarından, arkadaşlarından ve diğer kaynaklardan alacağı bilgilere bağlıdır.

Büyükleri tarafından sevgi gören, gereksinim duyduğunda beklediği yakınlık ve ilgiyi bulan, fikirlerine değer verilen ve önemsenen, güven duyulan ve sorumluluklar verilen, iyi yaptığı şeyler için övülen, gurur duyulan ve nihayet olduğu gibi kabul edilen çocuğun kendisine özgüveni olur.  Buna karşılık sevildiğini, önemsendiğini hissetmeyen, beklediği yakınlık ve ilgiyi görmeyen, sürekli eleştirilen ve olduğu gibi kabul edilmeyen çocuk kendisini değerli hissetmez ve özgüveni olmaz.

Unutmayalım!

* Çocuğun yaşamındaki en etkili kurum ailedir. Bu nedenle anne babanın çocuğun duygusal, bilişsel ve sosyal ve kişilik gelişimindeki önemi çok büyüktür.

* 1–5 yaş arasındaki dönemde duygusal ve kişilik gelişimi belirgin olarak görülür. Özerklik evresi olarak tanımlanan bu dönem, çocuğun anne bağımlılığından uzaklaşıp ayaklar üzerinde durabildiği ve her şeyi keşfetmeye çalıştığı bir dönemdir. Anne baba bu yıllarda çocuğun kendi kendine kontrol etme isteğini olumlu yönde etkilerse, izin verirse ve destekleyici olursa, çocuk özerklik içinde güven duygusu kazanabilir.

* 6–11 yaş evresi çocuğun okula başladığı, anneden yoğun olarak ayrılarak yalnız kalmayı becermesinin gerektiği, bilişsel becerilerinin hayatındaki öneminin arttığı dönemdir. Bu dönemde akranlar tarafından kabul edilmek, akademik ve sosyal alanda iyi performans göstermek özgüveni artıran etkenlerdir.

* Özgüven eksikliği kadar özgüven fazlalığı da kişilik gelişimi açısından olumsuz etkiler yaratır.

Aşırı özgüven genellikle iki tutum nedeniyle olur. Birinci neden anne babanın çocuktan beklentisinin yüksek olmasıdır.

Ailesinin kendisinden yapamayacağı şeyler beklediğini hisseden çocuk stresli, kaygılı ve mutsuzdur. “Ne yapsam ailemi mutlu edemiyorum” diye düşünür.

İkinci tutum hatası ise övgünün yanlış kullanılmasıdır. Her yaptığı için sürekli ve abartılı övgü alan çocuk, kendisinin her konuda yeterli olduğunu düşünür ve kendini geliştirmeye yönelik bir çabaya ihtiyaç duymaz; benlik saygısı yanlış gelişir. Oysa özgüven; kişinin kendini olduğundan üstün ya da aşağı değil, olduğu gibi kabul etmesi demektir.

Çocuklarda Özgüven Eksikliğinin Nedenleri…

* Aşırı koruyucu anne-baba:

Bazı anne-babalar çocuklarını en iyi şekilde yetiştirmek için aşırı korumacı tavırlar sergilerler. Bu aileler, çocukları hiçbir zorlukla karşılaşmasın diye her türlü işi kendi üzerlerine alırlar; çocuğun yapması gereken şeyleri yapar, çocuk adına düşünür, ona fazla yük vermez.

Bir çocuğun bütün sorumluluklarını üstlenmek büyük bir eğitim hatasıdır; çünkü çocuk kendi sorununu kendi çözme becerisi kazanamaz, kendisini yetersiz, güvensiz hisseder ve anne- babasına sormadan hiçbir şey yapamaz hâle gelir.

Oysa çocuğu küçük yaşlardan itibaren hayata hazırlamak gerekir. Sorumluluk alabilen bir çocuk yetiştirmek isteyen aileler, küçüklüğünden itibaren çocuğa bazı küçük görevler vermeliler ki çocuk bazı şeyleri yapabildiğine, elinden bir işin geldiğine inansın.

* Mükemmeliyetçi anne-baba

Çocuğun kendine güvenini azaltan bir etken de mükemmeliyetçi anne babaların eleştirinin dozunu kaçırmasıdır. Unutmayalım ki sürekli eleştirilen çocuk kendisini yetersiz ve beceriksiz hisseder

* Kişiliği eleştirmek

Çocuk yanlış bir şey yapınca onun kişiliğini eleştirmek, özgüven yıkıcı bir davranıştır. Onu karşınıza alıp yaptığı hatayı kendisine sakin ve kararlı bir dille anlatmak yerine; “Sen zaten şöylesin, böylesin” demek çocuğu yaralamaktan başka bir şey yapmaz..

* Başkalarıyla kıyaslamak

Nasıl ki anne baba, çocuklarının kendilerini başka anne babalarla kıyaslamasından rahatsızlık duyarsa çocuk da başka çocuklarla kıyaslandığında aynı rahatsızlığı hisseder. Çocuğu kendi kendisiyle yarış yapmaya odaklamak gerekir.

Çocuğun özgüvenini geliştirmek için ailelere tavsiyeler;

1. Onlara olan sevginizin başarı ya da başarısızlıklarına bağlı olmadığını, var olmalarının sizin için ne kadar önemli olduğunu ve ne olursa olsun onları daima seveceğinizi söyleyin ve hissettirin.
2. Çocuğunuzun, derslerinin yanı sıra, yetkin olduğu sanat dalları da olabilir. Çocuğunuzu kendi ilgi alanları ve yetenekleri doğrultusunda faaliyetlere katılma imkanı sağlayarak yeni şeyler keşfetmesi ve var olan yeteneklerini ortaya çıkartması için destekleyin.
3. Yaptığı ve ilgilendiği şeylerin sizin için ne kadar önemli ve değerli olduğunu gösterin. Katıldığı faaliyetleri ve ilgilendiği şeyleri sorun, okulda katıldığı faaliyetlerin gösterilerine gidin. İlgilendiği şeylerle ilgili okuduğunuz bir yazı ya da resmi onunla paylaşın.
4. Kendi kararlarını vermesi, seçimler yapabilmesi için cesaretlendirin.
5. Bir şeyi yapmak için caba gösterdiği durumlarda çocuğun gösterdiği çabaya karşı saygılı olun. Örneğin ayakkabısının bağcıklarını bağlayamadığında, bağcıkları bağlamak yerine ona nasıl bağlayacağı konusunda yardımcı olmaya çalışın.
6. Hata yapmalarına ve hatalarından ders almalarına izin verin
7. Duygu ve düşüncelerin özgürce dile getirebildiği bir ev ortamı sağlayın.
8. Çocuğunuza, dünyanın siyah ve beyaz renklerden ibaret olmadığını öğretin. Çünkü arada gri renkler de vardır… Çocuğunuz bazı duyguları uçlarda ve çok yoğun yaşıyor olabilir. Böyle bir durumda ona, olay ve kişilerin diğer yönlerini de görmesi için yardımcı olun (örneğin; nefret ettiğini söylediği bir kişinin, iyi yönlerini belirtip bunları vurgulayabilirsiniz.)
9. Çocuğunuzu, hisleri konusunda asla yargılamayın. (şimdi bunda üzülecek ne var?) Tersine, duygularını sizinle paylaşmasını teşvik edin. Aksi takdirde çocuğunuz aynı hisleri kendi kabuğuna çekilerek yaşayacak ve dünyadan, sizden soyutlanma yolunu seçecektir.
10. Çocuklarınıza sorumluluklar verin. Kendisine güvenilip sorumluluk verilen çocuklar kendilerini yararlı ve önemli hissederler.
11. Beklentileriniz çocuğunuzun seviyesinde olsun, onu aşacak beklentilerinden kaçının. Ulaşabilecekleri hedefler amaçlayıp başarılı olmalarına destek olun.
12. Çocuğunuzun tek başına ayrı bir birey olduğunu unutmayın. Sizden ve çevresinden farklı olduğu noktalar elbette olacaktır. Onu anlamaya çalışın.
13. Çocuğunuzu diğer çocuklarla karşılaştırmayın. Önemli olan çocuğunuzun ne kadar çaba sarf ettiğidir.
14. Onların özgüvenlerini arttıracak sözlerde bulunun “Yardımların çok işime yaradı, teşekkür ederim” ya da “Bak bu aklıma gelmemişti bu konudaki fikrini çok beğendim” gibi sizlerle onların katkılarına değer verdiğinizi gösterin.
15. Olumsuz davranışlar yerine olumluyu vurgulayın. Her zaman çocuğa yapmaması gerekeni değil, yapması gerekeni söyleyin.
16. Çocuğunuzla ilgili problemleri onu suçlamadan ya da onun karakterini eleştirmeden,  yaptığı davranışın sonuçlarını paylaşarak konuşun.
17. Çocuğunuza kendi davranışlarınızla örnek olduğunuzu unutmayın. Çocuklarınıza, onlarda görmek istemediğiniz davranışlarda bulunmayın. Unutmayın çocuklar size sizin onlara davrandığınız gibi davranacaklardır.
18. Ortak yapacağınız faaliyetler bulup birlikte zaman geçirin.